Küresel iklim değişikliğinin en temel nedeni olan karbon emisyonu ve sonucu iklim değişikliğinin en kötü etkilerinden kaçınmak için dünyanın emisyonları azaltma gerekliliği konusundaki farkındalığı her geçen gün artıyor. Ancak yaşanan sonuçların sorumluluğunun bölgeler, ülkeler ve bireyler arasında nasıl paylaşıldığı ise sonu olmayan uluslararası bir tartışma konusu.
Emisyon miktarlarının karşılaştırmaları ve bu alanda iyileştirme yapılıp yapılmadığının değerlendirmesi de çeşitli kategorilere ayrılıyor ve bunlar; ülkeye göre yıllık emisyonlar, kişi başına emisyonlar, geçmişten gelen (tarihsel) katkılar, ve ticari yapılan mal ve hizmetler.
18. yüzyıldan günümüze kadar küresel karbon emisyonu artış verileri değerlendirildiğinde ise Sanayi Devrimi öncesine kadar çok düşük seviyelerde olduğu görülmektedir. 20. yüzyılın ortalarına kadar ise bu oranlar nispeten yavaş olacak bir düzeyde seyretmiştir. 1950 yıllarında 5 milyar ton seviyelerinde olan emisyon miktarı, 1990 yıllarında 22 milyar ton seviyesine ulaşarak hızla artmaya devam etmiştir. Günümüzde ise her yıl yaklaşık 36 milyar tonun üzerinde emisyon yapmaktayız. Ancak dünya genelinde iklim değişikliğine ve temel sebebi olan karbon emisyonlarına olan farkındalığın da artışı ile bu oran tatmin edici seviyelerde olmamasına rağmen son birkaç yılda yavaşlamıştır.
Karbon Ayak İzi Nedir?
“Karbon ayak izi” teriminin literatürde kendine ait bir tanımı olmaması ile birlikte 1990’larda önerilmiş olan ekolojik ayak izi kavramından geldiği bilinmektedir. Karbon ayak izi konusu ve ölçümü kendi içinde ayrı bir olgu olmasının yanı sıra ekolojik ayak izi ölçümüne de yerleşmiş bir kavram olmuştur. Şu anda ölçülmesi ve hesaba katılması en önemli ekolojik faktörlerden biri olan karbon ayak izinin ele alınması ise küresel ısınma sorunun ortaya çıkması ve dünya genelinde farkındalığının artması ile birlikte başlamıştır.
Henüz kesin olarak evrensel bir tanımının olmaması yoktur. Ancak Dünya Sağlık Örgütü tarafından, karbon ayak izi fosil yakıtların yanması ile üretilen karbon dioksit miktarı üzerinde etkiye sahip olan faaliyetlerin bir ölçüsü olarak ifade edilmektedir. Bir faaliyetin doğrudan veya dolaylı olarak neden olduğu veya bir ürünün yaşam aşamaları boyunca biriken toplam karbondioksit emisyonlarının bir ölçüsü olarak da ifade edilebilir. Kurumsal düzeyde ya da ürünler için ölçülebilir bir kavram olan karbon ayak izi için ilk ölçüm kurumsal veya organizasyonel ayak izi olarak adlandırılmaktadır. İkincisi ise ürün karbon ayak izi olarak adlandırılmaktadır ancak tüm yaşam döngüsü boyunca doğaya verilen zararı temsil etmektedir. Her iki tür karbon ayak izi için farklı standartlar uygulanmaktadır.
Karbon Ayak İzi Hesaplaması
Karbon ayak izi miktarı, bir ülkenin bildirdiği kişi başına karbon emisyonu miktarından farklıdır. Üretimle ilişkili sera gazı emisyonlarından ziyade, karbon ayak izi kavramı tüketimle ilişkili sera gazı emisyonlarına odaklanmaktadır. Diğer bir açıklama ile bir ülkede üretilen ancak başka bir ülkeye ithal edilen ürünlerle ilişkili emisyonları kapsamaktadır. Bununla birlikte standartlar ulusal envanterde hesaba katılmayan ancak uluslararası nakliye ve nakliye ile ilişkili tüm emisyonları hesaplama kapmasına dahil etmektedir. Özetle, bir ülkenin sınırları içerisindeki karbon emisyonları azalmasına rağmen, karbon ayak izi artabilir. Veriler dünya genelinde daha yüksek oranlara sahip ülkelerin genellikle gelişmiş ülkeler olduğunu göstermektedir ancak ortalamalar dünya çapında büyük farklılıklar göstermektedir.
Gelişmiş ülkelerde ulaşım ve birey başına enerji kullanımı bir bireyin karbon ayak izinin en büyük bileşenlerini oluşturmaktadır. Bu tür emisyonlar yukarıda da bahsetmiş olduğumuz, bir bireyin üzerinde doğrudan kontrole sahip olduğu emisyonları temsil eden “birincil” karbon ayak izidir. Geri kalanını ise, bireyin mal ve hizmetlerin tüketimiyle ilişkili karbon emisyonlarını temsil eden “ikincil” karbon ayak izi oluşturmaktadır. İkincil ayak izinin en büyük bileşenlerini gıda üretimi tarafından salınan karbon emisyonları oluşturmaktadır. Bu kapsamda imalat ve tüketim mallarının üretimi ve nakliyesi, ikincil karbon ayak izi üzerinde en fazla etkisi olan faktörü oluşturmaktadır.
Türkiye’nin yıllara göre kişi başına CO2 emisyonları
Sonuç olarak karbon ayak izi hesaplaması, toplum içinde tüketici konumunda sınıflandırılan bireylerin, aynı zamanda da üretici ve tüketici konumunda olan tüm sektörlerin ne kadar karbon ürettiklerini öğrenmeleri içi kullanılan en önemli yöntemdir. Bu yöntem sayesinde de, toplum içinde yer alan tüm sektör ve bireyler ne kadar karbon üretildiği ve çevreye ne kadar zarar verildiği ölçütlerini öğrenebileceklerdir. Sonuçlar doğrultusunda elde edilecek farkındalık ile alınacak olan önlemler sadece bireysel değil toplumsal ve aynı zamanda da küresel ölçüde karbon üretimini azaltarak doğanın korunmasına katkı sağlayacaktır.
Yeşil Mutabakat ve karbon salınımı ile ilgili detaylı bilgiye Avrupa Yeşil Mutabakatı : Türkiye’ye Etkisi yazımızdan ulaşabilirsiniz.
