Stratejik yönetim, şirketlerin geleceklerine dair uzun vadeli hedeflerini gerçekleştirme sürecine yani geleceğe odaklanır. Dolayısıyla stratejik yönetim dendiğinde “belirsizlik” kavramı öne çıkar. Geleceğe ait belirsizliği, bilinmeyeni şirket çıkarları doğrultusunda yönetme becerisi kolay olmadığı gibi kurumsallaşmanın önemli bir bariyer olduğu aile işletmeleri için stratejik yönetim iki kat daha zor bir alandır.
Stratejinin iş dünyasında kavram olarak kullanılmaya başlanması, akademide çıkışı ile aynı yıllara dayanır. 1921’de Alfred Sloan “My Years with General Motors” adı ile yayınlanan eserinde General Motors’u yeniden yapılandırırken nasıl stratejik davrandığını aktarmış, eser ancak 1963 yılında basılabilmiştir. General Motors ve en önemli rakibi Ford’un o yıllarda birbirinden farklı olarak uyguladığı iki farklı yaklaşım; Ford’un üretim hattı düzenleyerek standart bir ürün sunup maliyet liderliğini elinde tutmasına karşın General Motors’un butik ürünler sunması yani üründe farklılaşmaya gitmesidir. 1970’ler ve 1980’lere gelindiğinde IBM’in şirketlerde kalıcı başarı için “kar” kavramı değil “değerler”i ön plana çıkarması, arkasından Johnson&Johnson gibi firmaların da benzer vurgulara gitmesi ile stratejik yönetime görünen, somut değişkenlerin yanı sıra kurum kültürü, değerler, normlar, vizyon, misyon gibi görünmeyen, soyut değişkenlerin de yön verdiği kabul edildi. Johnson ve Johnson bugün hala varlığı sürdüren köklü aile şirketlerinden biridir. 1886 yılında üç kardeş Robert Wood Johnson, James Wood Johnson ve Edward Mead Johnson tarafından kurulan şirket büyüme stratejisini önce Amerika ve Kanada, daha sonra Avrupa’nın çeşitli ülkelerine yayılarak devam ettirmiştir.
Aile İşletmesi Kavramı & Stratejik Yönetim
Aile işletmesi, “bir ailenin mülkiyetinde bulunan ve bu ailenin üyeleri tarafından yönetilen, yönetimi aile üyeleri arasında nesilden nesile aktarılan, stratejik kararların aile tarafından verildiği, yönetimi bir ailenin kontrolünde olan ya da yönetimin bir aile tarafından etkilendiği işletmeler” şeklinde tanımlanabilmektedir (Koçel, 2004). Avrupa Birliği aile işletmeleri raporuna göre dünyada var olan şirketlerin %50’si aile şirketi olup Amerika’da bu oran %90’dır. Finansal sermaye olarak bakıldığında dünyada ilk 10’a giren aile şirketlerinin listesi Tablo 1.de görülmektedir.
Tablo 1. Dünyanın en zengin ilk 10 aile şirketi
Tablo 2. Türkiye’de en eski aile şirketleri
Aile şirketlerinde kurumsallaşma süreçlerinde ilişkin yoğun literatür çalışması göstermektedir ki mülkiyetinde ve yönetiminde aile üyeleri olan şirket yapıları için avantaj olan bu durum, aynı zamanda dezavantajları da içinde barındırmaktadır. Aile şirketlerinde kurumsallaşmanın ilk adımı aile üyelerinin şirket ile olan sınırlılıklarının belirlenmesi, profesyonel yöneticilerin şirkete katılımı ile ilişkilerin açık ve net olarak düzenlenmesidir. Öncelikli olarak yapılması gereken adımlar;
- Aile anayasasının hazırlanması,
- Yönetim kurulunun oluşturulması,
- Devir planlamasının yapılması,
- Aile meclisinin kurulmasıdır.
Kaynak: Arslan, 2006: 60-62.
Dr. Funda KILIÇ